Πρωταπριλιά και ψέματα: Το έθιμο

Από την Ισλανδία ως την Γκόα και από την Αθήνα ως την Αλάσκα, η Πρωταπριλιά, η Ημέρα των Τρελών του Απρίλη (April Fools Day), είναι μέρα χαράς, αστείων, κάποτε χοντροκομμένων, και ψεμάτων με στόχο την γελοιοποίηση ή εξαπάτηση κάποιου, πάντα για την (έστω κακεντρεχή) διασκέδαση των πολλών. Παρ' όλα αυτά, παρά την ευρεία γεωγραφική διάδοση της γιορτής και την καταγραφή της στα ιστορικά κείμενα αιώνες τώρα, ακόμη δεν γνωρίζουμε από που κρατάει η σκούφια της.Το σίγουρο είναι πως, δεν είναι χριστιανική γιορτή. Μια απόπειρα που έχει γίνει για τη σύνδεσή της με την αλλαγή του ημερολογίου (Ιουλιανό/ Γρηγοριανό) είναι μάλλον αποτυχημένη, αλλά δεν παύει να είναι αρκετά διαδεδομένη.Σύμφωνα με την εκδοχή των χριστιανικών ριζών της γιορτής, όλα ξεκίνησαν όταν, στα τέλη του 16ου αιώνα, ο πάπας Γρηγόριος αποφάσισε να αντικαταστήσει με ένα σωστότερο ημερολόγιο το παλαιό Ιουλιανό. Το νέο ημερολόγιο τοποθέτησε την πρώτη του χρόνου στην πρώτη Ιανουαρίου. Από τις πρώτες χώρες που ακολούθησαν την παπική εντολή ήταν η Γαλλία. Όμως, δεν ακολούθησαν και όλοι οι πολίτες της. Αρκετοί επέμειναν στο παλαιό ημερολόγιο και την πρωτοχρονιά της πρώτης Απριλίου, γινόμενοι περίγελως των ημερολογιακώς "μοντέρνων" της εποχής, οι οποίοι τους στοχοποίησαν και τους πιάνανε στο ψιλό.Η εκδοχή αυτή θεωρείται παρατραβηγμένη και ιστορικά δεν φαίνεται να στέκει. Και αυτό γιατί η ημέρα τιμονταν με ψέματα και χοντροκομμένα αστεία πολλά χρόνια πριν από την ημερολογιακή αλλαγή αλλά και γιατί τιμάται και σε πληθυσμούς που δεν έχουν καμμία σχέση με το χριστιανικό κόσμο, όπως, λόγου χάριν, οι ινδοί.Ακριβώς αυτό το πλούσιο παρελθόν της κάνει πιο πιθανή την εκδοχή, η Πρωταπριλιά να αποτελεί επιβίωση -με μικρές αλλαγές - της εορτής που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Ιλάρια και γιορταζόταν συγκεκριμένες ημερομηνίες μετά την ισημερία, στο τέλος του Μαρτίου.Η γιορτή αποτελούσε κατάληξη μιας σειράς εορτών, όλων αφιερωμένων στο ζεύγος της Μητέρας Θεάς Κυβέλης, της καταγόμενης από τη Φρυγία και τόσο αγαπητής στη Μικρά Ασία και τη Θράκη, και του γιού και εραστή της Άττι, που αυτοευνουχίστηκε - κάτι που οι Ρωμαίοι ενθυμούνταν στις 22 Μαρτίου-, πέθανε και έμοιασε για πάντα νεκρός - γι' αυτό και οι Ρωμαίοι νήστευαν και τον μοιρολογούσαν στις 24 Μαρτίου- αλλά, εν τέλει ανασταινόταν από την ίδια τη Θεά την επομένη, την ογδόη ημέρα προ των Καλενδών του Απριλίου, έτοιμος να ξαναδοθεί στον έρωτα και τη ζωή. Ο Άττις ξαναρχόταν - η φύση αναγεννιόταν.Η ημέρα της ανάστασης του Άττι ήταν όντως Ιλαρή. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν και χαίρονταν, στη σκιά της ισημερίας, τον ερχομό της άνοιξης, την ανάσταση της φύσης και της ζωής. Σε αντίθεση με τους Μικρασιάτες και θράκες λάτρεις των δύο -εμφανώς φυσιοκρατικών - θεοτήτων, οι Ρωμαίοι δεν έφταναν σε μανία και δεν αυτοενουχίζονταν προς τιμήν της θεότητας. Έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν, παίζανε παιγνίδια ομαδικά αφιερωμένα στην Κυβέλη, μασκαρεύονταν και παρωδούσαν γνωστές προσωπικότητες.Προφανώς, περνούσαν καλά. Τόσο καλά ώστε, η ρίζα της γιορτής - μιας μάλλον δευτερεύουσας γιορτής, στην οποία ούτε οι ιστορικοί ούτε οι πολιτικοί έδωσαν ποτέ μεγάλη σημασία- να αποδειχθεί ισχυρότατη και ο απόηχός της να ζει μέχρι σήμερα, στην ιλαρή πρωταπριλιά, μια γιορτή που αγαπούν και τιμούν ιδιαίτερα οι δημοσιογράφοι, ακόμη και αν κάποτε τους οδηγεί στην φυλακή, όπως δυό φορές έχει συμβεί στην πατρίδα μας.Το πρωταπριλιάτικο αστείο κάθε εφημερίδας, σταθμού ή ιστότοπου, αποτελεί προϊόν συσκέψεων, συζητήσεων και πολλών απορρίψεων, πριν αποφασισθεί πια είδηση θα εκπροσωπήσει το χιούμορ και τη διάθεση των συντακτών, προσφέροντας παράλληλα μια μοναδική, ευχάριστη εθιμοτυπική, πια, σπαζοκεφαλιά στους αναγνώστες, ακροατές ή θεατές: αυτήν του εντοπισμού του πρωταπριλιάτικου και της σύγκρισης, με φίλους και γνωστούς, για το καλύτερο πρωταπριλιάτικο της χρονιάς.
Tο καλύτερο πρωταπριλιάτικο αστείο έρχεται στα μέσα του Mάη από τη Mυτιλήνη. O δημοσιογράφος της καθημερινής εφημερίδας του νησιού «Eμπρός» Nίκος Mανάβης, ειδοποιήθηκε ότι παραπέμπεται σε δίκη στις 23 Iουνίου με την κατηγορία της διασποράς ψευδών ειδήσεων για ένα πρωταπριλιάτικο «ψέμα» που είχε δημοσιεύσει το 2001 στην εφημερίδα που τότε εργαζόταν.
Tο «ψέμα»
O κ. Mανάβης είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει ως «υλικό» για το καθιερωμένο πρωταπριλιάτικο αστείο της εφημερίδας «Kυριακάτικα Aιολικά Nέα» το γεγονός ότι μόλις είχε ολοκληρωθεί ένα έργο οδοποιίας, η εκτέλεση του οποίου είχε διαρκέσει οκτώ ολόκληρα χρόνια ταλαιπωρώντας αφάνταστα τους κατοίκους του νησιού. Πρόκειται για το δρόμο και τη γέφυρα που ενώνει τη Mυτιλήνη με την Παναγιούδα. Xρησιμοποιώντας λοιπόν μια επεξεργασμένη φωτογραφία όπου εμφανιζόταν να έχει καταρρεύσει τμήμα της γέφυρας, ο κ. Mανάβης δημοσίευσε κείμενο με τίτλο «Aπό θαύμα δεν θρηνήσαμε θύματα».
Tο γεγονός ότι την αμέσως επόμενη ημέρα, ως είθισται, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα αναίρεση της πρωταπριλιάτικης «είδησης» πέρασε απαρατήρητο από τον εισαγγελέα, ο οποίος στις 12 Aπριλίου 2001 διέταξε προκαταρκτική έρευνα. Φυσικά, τόσο στην ένορκη κατάθεσή του όσο και στην απολογία του ενώπιον της ανακρίτριας, ο δημοσιογράφος εξήγησε ότι επρόκειτο για ένα καθαρά χιουμοριστικό ρεπορτάζ, ενώ παρουσίασε και το δημοσίευμα της αναίρεσής του. Παρ’ όλα αυτά, τέσσερα χρόνια αργότερα, η Eισαγγελία Πρωτοδικών Mυτιλήνης με κλητήριο θέσπισμα που υπογράφει η αντεισαγγελέας Aθηνά Λαμπέα, παραπέμπει τον κ. Mανάβη σε δίκη με την κατηγορία της «διασποράς ψευδών ειδήσεων».
Προηγούμενο
«H πλάκα είναι ότι στη Mυτιλήνη έχουν γραφτεί και “χειρότερα” πρωταπριλιάτικα αστεία χωρίς ποτέ να έχει γίνει τίποτα. Aπό το ότι κατέρρευσε ο τρούλος ενός ναού μέχρι το ότι ένα βουνό έγειρε και κινδυνεύει να πλακώσει ένα χωριό», λέει στην «K» ο «κατηγορούμενος» κ. Mανάβης... «Πέρα από το ευτράπελο του θέματος, όμως, όταν φτάνουμε στο σημείο ένας δημοσιογράφος να κατηγορείται για τέτοια πράγματα, όλα είναι πιθανά. Aκόμα και να καταδικαστεί τελικά. Φαίνεται όμως ότι όταν ένας εισαγγελέας δεν μπορεί να στείλει στο ακροατήριο σοβαρές υποθέσεις, ασχολείται με τέτοια».
Kι αν σας φαίνεται απίστευτο, σημειώνουμε ότι υπάρχει δικαστικό προηγούμενο. Tην Πρωταπριλιά του 1977, δύο δημοσιογράφοι που εργάζονταν στο EIP μετέδωσαν ότι το νέφος έχει ξεπεράσει τα όρια επικινδυνότητας προτρέποντας τους πολίτες να μείνουν μέσα. Kαι τότε οι δημοσιογράφοι παραπέμφθηκαν σε δίκη και τελικά αθωώθηκαν.Madata.GR